عطرِ روضه، بویِ اسفند: روایتی از یک محفلِ خانگیِ عاشقی
دود غلیظ اسفند از انتهای کوچه دیده می‌شود. یکی مسئولِ ریختن اسفند روی ذغالِ سرخ است. زن‌ها، صبحانه‌ی شوهر و بچه‌هایشان را داده‌اند، حالا با لباسِ عزا راه می‌افتند سمت خانه‌ی اکرم‌سادات. خانه‌ای نه‌چندان بزرگ، اما با خاطرخواه‌های بسیار. گلدان‌ها را در گوشه‌ای جمع کرده‌اند تا توی دست‌وپای مهمانان نباشند. روی دیوار حیاط، پارچه‌ی سیاه کشیده‌اند. کف حیاط، پر از کفش است.
دختربچه‌ای با موهای بلند و بافته‌شده، پیراهن زیبای توری به تن کرده، دستکش پلاستیکی به‌دست دارد و مشتاقانه منتظر است تا خانم‌ها از راه برسند و کفش‌هایشان را جفت کند. زن‌ها قربان‌صدقه‌اش می‌روند؛ هر یک برایش دعا می‌کنند، چون خادمی روضه‌ی امام حسین(ع) را می‌کند.
دور تا دور خانه، پر است از پارچه‌های مشکی و پرچم‌های مخمل بزرگ با خطوط طلایی که نام «حسین»، «ابالفضل» و «زینب» روی‌شان نوشته شده. یک کولر آبی و دو پنکه گوشه و کنار خانه روشن‌اند.
سال‌ها از برگزاری روضه‌ی خانگی اکرم‌سادات می‌گذرد. وقتی نوعروس بود، مهمانانش کمتر بودند. حالا او اعتبار محله است. پاهایش دیگر توان راه رفتن ندارند. پیرزن، پیراهن سیاهِ هرساله‌اش را می‌پوشد، شال سبزش را دور گردن می‌اندازد، روی تختش کنار پنجره می‌نشیند، دست‌هایش را روی سینه می‌گذارد و با لبخند به مهمانان خوش‌آمد می‌گوید.
چهره‌ی نورانی اکرم‌سادات و لبخند همیشه‌اش، همه را مجذوب خود کرده. روضه‌هایش آن‌قدر طرفدار دارد که زن‌ها به یک جای کوچک برای نشستن هم قانع‌اند. وسط مجلس، دیگر جایی نمی‌ماند. کسانی که دیر می‌رسند، در حیاط می‌نشینند. گرمای آفتاب را به یاد مصیبت‌های حضرت زینب(س) تحمل می‌کنند. صدای گریه و ناله‌ی زنان بالا می‌رود. اشک امانشان را بریده. گویی دلشان به همین روضه‌ها خوش است، با گریه بر عزای حسین آرام می‌گیرند، دل سبک می‌کنند.
چند سالی‌ست که دخترها، عروس‌ها، نوه‌ها و نتیجه‌های اکرم‌سادات روضه را می‌چرخانند. یکی از نتیجه‌ها مسئول پخش دستمال کاغذی است، دیگری آب خنک بین خانم‌ها می‌گرداند. دخترها و عروس‌ها چای دم می‌کنند، نوه‌های جوان با وسواس استکان‌ها را در سینی می‌چینند و ظرف قند را با گل محمدی تزئین می‌کنند.
وقتی روضه تمام می‌شود، نذری و چای را با دقت میان جمعیت پخش می‌کنند تا چیزی روی کسی نریزد. چای روضه را که می‌نوشند، کسانی که کاری دارند می‌روند و خانه کمی خلوت‌تر می‌شود. زن‌ها مشغول گفت‌وگو می‌شوند.
اکرم‌سادات به خانم‌هایی که چیزی برای فروش دارند، اجازه داده تا ظهر بساط‌شان را آن‌جا پهن کنند. زنان همسایه خریدشان را همان‌جا انجام می‌دهند. او می‌خواهد به این طریق به خانواده‌هایی که وضعیت مالی خوبی ندارند، کمکی کند.
روضه‌های خانگی فراتر از یک مراسم مذهبی صرف
روضه‌های خانگی فراتر از یک مراسم مذهبی صرف هستند؛ آن‌ها فضایی پویا برای همبستگی اجتماعی محسوب می‌شوند که در آن افراد با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و در غم اهل بیت (ع) شریک می‌شوند. این محافل همچنین بستری برای تبادل فرهنگی عمل می‌کنند، جایی که سنت‌ها و آداب مذهبی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌گردد. مهم‌تر از همه، روضه‌های خانگی نقش حیاتی در انتقال ارزش‌های معنوی مانند ایثار، شجاعت و پایبندی به اصول اخلاقی به نسل‌های آینده دارند و به این ترتیب به شکل‌گیری هویت مذهبی و فرهنگی آن‌ها کمک می‌کنند.
پارچه‌های مشکی و پرچم‌های مخمل با خطوطِ طلایی که نام‌های نورانیِ “حسین”، “ابالفضل” و “زینب” بر آن‌ها نقش بسته، نه تنها فضای روضه‌ی خانگی را متبرک می‌کنند، بلکه یادآورِ رشادت‌ها و فداکاری‌هایِ یارانِ امام حسین (ع) در صحرایِ کربلا هستند.
روضه‌های خانگی در ماه محرم، سنتی دیرینه و ارزشمند در فرهنگ شیعه هستند که فراتر از یک گردهمایی مذهبی ساده، نقش مهمی در تقویت پیوندهای اجتماعی، حفظ ارزش‌های معنوی و انتقال فرهنگ عاشورا به نسل‌های آینده ایفا می‌کنند. در این ایام، خانه‌ها به حسینیه‌هایی کوچک تبدیل می‌شوند و میزبان دوستداران اهل بیت (ع) می‌شوند که برای عزاداری، سوگواری و یادآوری مصائب امام حسین (ع) و یاران باوفایش گرد هم می‌آیند. این مراسم‌ها، با حضور افراد مختلف از هر قشر و سنی، فرصتی را فراهم می‌کنند تا ضمن ابراز ارادت به خاندان عصمت و طهارت، از معارف و آموزه‌های عاشورا نیز بهره‌مند شوند.
روضه‌های خانگی در ماه محرم، فرصتی برای تقویت همبستگی اجتماعی و ایجاد ارتباطات نزدیک‌تر بین افراد جامعه فراهم می‌کنند
فضای صمیمی و معنوی روضه‌های خانگی، بستری مناسب برای تعمیق باورهای مذهبی و تقویت روحیه ایثار و فداکاری در بین شرکت‌کنندگان ایجاد می‌کند. در این محافل، با قرائت قرآن، مرثیه‌سرایی، سخنرانی و مداحی، روایات و داستان‌های مربوط به واقعه کربلا بازگو می‌شود و پیام‌های مهمی نظیر عدالت‌خواهی، ظلم‌ستیزی و دفاع از حق به حاضران منتقل می‌گردد. علاوه بر این، روضه‌های خانگی در ماه محرم، به عنوان یک سنت فرهنگی، نقش مهمی در حفظ و انتقال آداب و رسوم عزاداری به نسل‌های جوان دارند. کودکان و نوجوانانی که در این مراسم‌ها حضور می‌یابند، با فرهنگ عاشورا و ارزش‌های والای آن آشنا می‌شوند و این آموزه‌ها را در زندگی خود به کار می‌گیرند.
همچنین، روضه‌های خانگی در ماه محرم، فرصتی برای تقویت همبستگی اجتماعی و ایجاد ارتباطات نزدیک‌تر بین افراد جامعه فراهم می‌کنند. در این مراسم‌ها، افراد از اقوام و سلایق مختلف گرد هم می‌آیند و با همدلی و همدردی، به یکدیگر کمک می‌کنند تا مصائب امام حسین (ع) و یارانش را بهتر درک کنند. این نوع گردهمایی‌ها، علاوه بر جنبه مذهبی، به تقویت روابط خانوادگی و دوستانه نیز کمک می‌کنند و باعث ایجاد حس تعلق و همبستگی در بین افراد جامعه می‌شوند. در مجموع، روضه‌های خانگی در ماه محرم، نه تنها یک سنت مذهبی ارزشمند هستند، بلکه نقش مهمی در تقویت پیوندهای اجتماعی، حفظ ارزش‌های معنوی و انتقال فرهنگ عاشورا به نسل‌های آینده ایفا می‌کنند.
روضه‌های خانگی، پناهگاهِ امنِ زنان در دلِ محله
۱. همبستگی اجتماعی: روضه‌های خانگی، بستری بی‌نظیر برای تقویتِ پیوندهای اجتماعی در میانِ زنانِ یک محله فراهم می‌کنند. در جهانی که زندگیِ ماشینی و پراکندگیِ خانوادگی، روابطِ انسانی را کمرنگ کرده است، این محافلِ مذهبی فرصتی مغتنم برای دیدار، گفتگو، و همدردی با یکدیگر ایجاد می‌کنند. زنانی که شاید در طولِ سال به دلیلِ مشغله‌هایِ روزمره کمتر با هم معاشرت داشته باشند، در این ایامِ خاص، گرد هم می‌آیند، تجربه‌هایِ خود را به اشتراک می‌گذارند، و در غم و اندوهِ اهلِ بیت (ع) شریک می‌شوند. این همبستگی، نه تنها حسِ تعلقِ اجتماعی را در افراد تقویت می‌کند، بلکه پشتوانه‌ای روحی و عاطفی نیز برایشان فراهم می‌آورد تا سختی‌هایِ زندگی را راحت‌تر تحمل کنند.
۲. تبادل فرهنگی: این روضه‌ها صرفاً مکانی برای ادایِ مراسمِ مذهبی نیستند، بلکه عرصه‌ای پویا برای تبادلِ فرهنگی نیز محسوب می‌شوند. در کنارِ ذکرِ مصیبت‌ها و مداحی، سنت‌هایِ مرتبط با ایامِ محرم، مانندِ نحوه‌ی پختِ نذری، آدابِ خاصِ روضه‌خوانی، و حتی چگونگیِ تزئینِ فضا، از نسلی به نسلِ دیگر منتقل می‌شود. هر روضه ممکن است آداب و رسومِ خاصِ خود را داشته باشد که بر اساسِ تجربه‌ها و خلاقیتِ میزبان شکل گرفته است. این تبادلِ فرهنگی، به زنده‌نگهداشتنِ میراثِ معنویِ جامعه کمک شایانی می‌کند و باعثِ غنایِ بیشترِ فرهنگِ مذهبی می‌گردد.
۳. انتقال ارزش‌های معنوی به نسل‌های آینده: شاید مهم‌ترین کارکردِ این روضه‌ها، انتقالِ ارزش‌هایِ بنیادینِ عاشورا به نسل‌هایِ جوان‌تر باشد. در این محافل، کودکان و نوجوانان با مفاهیمی چون ایثار، فداکاری، ظلم‌ستیزی، شجاعت، و پایبندی به اصولِ اخلاقی آشنا می‌شوند. دیدنِ اشتیاقِ مادران و مادربزرگانشان به این مراسم، شنیدنِ قصه‌هایِ حماسیِ کربلا، و حتی مشارکتِ کوچکِ خودشان (مانندِ کمک در جفت کردنِ کفش‌ها)، بذری از عشق به اهلِ بیت (ع) و درکِ عمیق‌ترِ پیامِ عاشورا را در دل‌هایشان می‌کارد. این تجربه‌ها، پایه‌هایِ هویتِ مذهبی و فرهنگیِ آن‌ها را شکل می‌دهد و اطمینان می‌دهد که این ارزش‌هایِ معنوی، در گذرِ زمان فراموش نخواهند شد.
